Castello di Coia

Ruïne van een oud Romeins kasteel, met een mooi uitzicht over de vlakte van Friuli

Het kasteel van Coia wordt door de Friuliërs "Cjscjelat" of "castellaccio" genoemd. De hoek van de toren is goed bewaard gebleven van de oorspronkelijke structuur, waarop sporen van de verschillende verdiepingen zichtbaar zijn van waaruit zeldzame fresco's te zien zijn.
De “loco de Tercento” wordt voor het eerst genoemd in een document uit 1126, een leengoed, althans gedeeltelijk, van de heren van Machland die het later schonken aan de bisschop van Salisbugo. Van Leone, zoon van Erzo di Grimonis de Tercento , minister van deze curie, ging het leengoed over naar de heren van Caporiacco. Na de dood zonder erfgenamen van Federico en Detalmo, werd het leengoed in 1281 toegewezen aan de associazione van de heren van Castello, een familie die later de achternaam Frangipane aannam en waartoe het in de daaropvolgende eeuwen behoorde. Het leengoed, genoemd door de patriarch van Aquileia, Raimondo Della Torre, artigianato di Castel Porpetto, nu beter bekend als Articone.
Het bovenste kasteel werd aan het einde van de 14e eeuw definitief ontmanteld, waarbij de aandacht werd geconcentreerd op het onderste, dat werd vergroot en verbeterd qua verdediging. Ook dit werd echter opgegeven na de ernstige schade die werd geleden tijdens de rellen en de aardbeving van 1511.
Sindsdien wordt het "Vreugdevuur van Driekoningen" opgevoerd in het kasteel, gelegen op de Tarcentino-heuvel. Al meer dan zeven eeuwen lang, bij zonsondergang op 5 januari, doorkruist een processie met honderden mensen in middeleeuwse klederdracht de straten van het historische centrum, tot aan de voet van de Coia-heuvel. Hier vertelt de "eerbiedwaardige oude man" aan de hand van een verhaal de geschiedenis van de feodale inhuldiging van artigianato di Castello. Aan het einde van de re-enactment worden de deelnemers uitgenodigd om hem te volgen naar de "Cjskjelàt", uitgerust met hun aangestoken fakkels. Hier steekt de oude man eindelijk de "pignarul-subsidie" (het grote vreugdevuur) aan. De rook die uit de stapel hout opstijgt, duidt op een goede oogst als deze naar het oosten is gericht, en op een slechte oogst als deze naar het westen is gericht.